Կար-չկար, մի տարեց կին կար։ Նա աղքատ էր, ազգականներ, բարեկամներ չուներ։ Մարդիկ նրան ասում էին Անհիշատակ պառավ, որովհետև նրանից հետո չէր լինելու մեկը, որ պահպաներ հիշատակը նրա մասին։ Այդ բանը շատ էր տխրեցնում խեղճ կնոջը։ Մի՞թե նա հեռանալու էր այս աշխարհից անհետք, մոռացվելու էր։ Սակայն այդ կինը շատ հմուտ էր իլիկով բրդից թել մանելու, այդ թելով ամեն տեսակի ձեռագործ անելու մեջ։ Նա որոշեց գնալ Երուսաղեմ և Աստծուց հարցնել իր ճակատագրի մասին։ Նա յոթ անգամ այցելեց սուրբ վայրերը, աղոթեց, խորհուրդ հարցրեց քահանաներից ու վարդապետներից։ Իր աղոթքներն իր հոգու փրկության, եկնային արքայության մեջ տեղ գտնելու մասին չէին։ Նա խնդրում էր բացել անհաջողակների, հատկապես ամուսնանալ չկարողացող աղջիկների բախտը։ Եվ Աստված նրան տվեց հրաշալի ընդունակություն – քանդելու ու բացելու ամեն խճճված բան1։
Նա այնքան ճանաչված վարպետուհի էր, որ ուրիշների համար էր մանում, և դրա համար նրան վճարում էին։ Նա իր աշխատած գումարը հավաքեց և մի մատուռ կառուցել տվեց, որն այսօր էլ կա Գավառից ոչ հեռու, Լանջաղբյուր գյուղում և կոչվում է Իլիկի վանք կամ Պառվավանք։ Շինարարությունից առաջ իր ձեռքով մաքրեց քարերը, մաղեց ավազը։ Այդ մատուռը շատերի սիրված ուխտավայրն ու զբոսատեղին է, այնտեղ շատ են գնում սիրահարված երիտասարդները, որպեսզի Անհիշատակ պառավն օգնի միացնել սիրող սրտերը2։
Այլ մարդիկ պատմում են, որ Անհիշատակ պառավը ապրել է ոչ թե Լանջաղբյուրում, այլ հեռավոր Ակնա գավառակում, երկրի երեսից վաղուց ջնջված Կաշո գյուղում։ Այդ գյուղի բոլոր հայերը հրաժարվել էին իրենց ազգությունից ու կրոնից։ Դառը սրտով հեռացավ նախկին քահանայի կինը գյուղից ու գնաց Եփրատ գետի ափը ու միայն մի բան խնդրեց Աստծուց՝ որ մարդիկ հիշեն իրեն, իրենց ազգականների հետ Կաշոյի պառավի անունն էլ տան, երբ շաբաթ երեկոյան իրենց տանը խունկ վառեն։ Ինքն էլ փոխարենը այնպես կանի, որ նրանց մազերը և ձեռագործի թելերը երբեք չխճճվեն3։
Անցան դարեր, բայց հայ ժողովուրդը չմոռացավ բարի տատիկին։ Մարդիկ շնորհակալ էին այն բանի համար, որ երբ բուրդ-կաժ էին մանում և իլիկով թել պատրաստում, երբ թելով գործում կամ կարում էին, և իրենց թելերն իրար էին խառնվում, քարկապ էր ընկնում, բավական էր ողորմի տալ Անհիշատակ պառավին – և թելերը շտկվում էին։
Բայց ծեր կնոջը միայն կարելիս կամ ձեռագործ անելիս չէ, որ հիշում են։ Մեր տատիկներն ու մայրիկները դեռ այսօր էլ հիշում են, որ երբ իրենք փոքր էին, լողանալուց հետո իրենց մազերը սանրում էին իրենց տատիկները։ Եվ երբ ծամերը խառնվում էին, իսկ սանրը մազերը քաշում ու ցավեցնում էր, տարեց կանայք անպայման հիշում էին Անհիշատակ պառավին։ Անհիշատակ պառավը հրաշքով հարթեցնում էր ընտանեկան ամեն մի վեճ, օգնում էր, երբ հողի հետ կռացած աշխատելուց հետո մեկի մեջքն էր բռնվում, օգնում էր բացել կամակոր, չենթարկվող կողպեքներն ու փականները, անգամ կարող էր այնպես անել, որ չար կախարդի ձեռքով արված կապերն արձակվեն4։
Երբեմն պառավի հետ հիշում էին նաև Անկտակ ալևորին, որը բարի տատիկի հետ միասին գնացել էր Երուսաղեմ ու ինքն էլ ուրիշների բարի բախտի համար էր աղոթել5։
Այսօր էլ կան տատիկներ, որ սանրում են իրենց թոռնիկների երկար թաց մազերը, և երբ մազերը խառնվում են, նրանք բացում են աղջիկները բախտը՝ բաժանում են մազերը ճակատից դեպի գլխի գագաթը և ասում են․
